Την 1η Δεκεμβρίου 2022, η πρωτοβουλία SCOAP³ (Sponsoring Consortium for Open Access Publishing in Particle Physics ) ανακοίνωσε επίσημα την έναρξη μιας νέας δραστηριότητας,  με την οποία καθιστά βιβλία στο τομέα της φυσικής υψηλών ενεργειών και συναφών πεδίων ανοικτά, στο πλαίσιο του προγράμματος SCOAP3 for Book.

Από το ξεκίνημα του SCOAP³ το 2014, η μετάβαση επιστημονικών άρθρων σε καθεστώς ανοικτής πρόσβασης έχει γίνει με γοργούς ρυθμούς. Πάνω από το 90% των άρθρων που δημοσιεύονται ετησίως στον τομέα της φυσικής υψηλών ενεργειών διατίθεται ελεύθερα τόσο για τους αναγνώστες όσο και για τους συγγραφείς. Το πρόγραμμα SCOAP³ for Books είναι η πιο πρόσφατη προσπάθεια της διεθνούς συνεργασίας  για να αυξηθεί το περιεχόμενο που διατίθεται ελεύθερα περιλαμβάνοντας ακαδημαϊκά βιβλία στη σωματιδιακή φυσική και συναφή πεδία, όπως φυσική των επιταχυντών κ.α.

Το SCOAP³ εξασφάλισε τη συνεργασία γνωστών ακαδημαϊκών εκδοτών, συμπεριλαμβανομένων των Cambridge University Press, Oxford University Press, Springer Nature, Taylor & Francis και World Scientific, για να μετατρέψει πάνω από 100 διδακτικά εγχειρίδια και μονογραφίες σε καθεστώς Ανοικτής Πρόσβασης στο πλαίσιο του πιλοτικού προγράμματος  SCOAP³ for Books. Επίσης, συνεργάζεται με την πλατφόρμα OAPEN, η οποία παρέχει υπηρεσίες φιλοξενίας, διάχυσης, ψηφιακής διατήρησης και παροχής στατιστικών στοιχείων για τα βιβλία του προγράμματος. Αναγνώστες από όλο τον κόσμο έχουν πρόσβαση σε 60 περίπου τίτλους βιβλίων στη συλλογή  OAPEN Library SCOAP³ Collection, όπου περισσότεροι τίτλοι θα προστεθούν τους επόμενους μήνες. Οι τίτλοι είναι, επίσης, ελεύθερα διαθέσιμοι στους ιστότοπους των εκδοτών.

Λαμβάνοντας υπόψη τη θετική ανταπόκριση και αντίκτυπο που είχε το πιλοτικό πρόγραμμα, το Διοικητικό Συμβούλιο του SCOAP³ αποφάσισε στη συνάντηση που είχε τον Νοέμβριο του 2022, να υιοθετήσει ένα πρόγραμμα βιβλίων σε μόνιμη βάση προκειμένου να στηρίξει τη δημοσίευση σε καθεστώς Ανοικτής Πρόσβασης νέων τίτλων (και όχι τη μετατροπή ήδη υπαρχόντων) στα σχετικά θεματικά πεδία.

Θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών συμμετέχει και υποστηρίζει την πρωτοβουλία του SCOAP3 Books Initiative για τη μετατροπή βασικών και σημαντικών βιβλίων σε καθεστώς Ανοικτής Πρόσβασης. Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας, τα τέσσερα πρώτα βιβλία του εκδοτικού οίκου World Scientific διατίθενται ήδη ανοικτά με άδειες CC-BY, για τα οποία μπορείτε να δείτε τις σχετικές λεπτομέρειες παρακάτω:

• Accelerator Physics, Lee, Shyh-Yuan, 2019, e-ISBN 9789813274686
• Challenges and Goals for Accelerators in The XXI century, Myers, Stephen & Bruning, Oliver (eds), 2016, e-ISBN 9789814436403
• Lattice Gauge Theories: an Introduction, Rothe, Heinz J., 2012, e-ISBN 9789814365871
• Quantum Theory of Angular Momentum : Irreducible Tensors, Spherical Harmonics, Vector Coupling Coefficients, 3nj Symbols, Varchalovich D.A., Moskalev, A.N. & V.K. Khersonskii, 1988, e-ISBN 9789814415491

Οι τίτλοι των βιβλίων είναι προσβάσιμοι μέσω της ιστοσελίδας SCOAP3 Collection, στην ψηφιακή βιβλιοθήκη OAPEN, ενώ προκειμένου να διασφαλιστεί η μακροχρόνια διατήρηση των τίτλων αυτών, τα βιβλία υποβλήθηκαν και στο Portico. Περισσότερα βιβλία αναμένεται να μετατραπούν σε καθεστώς ΑΠ τους επόμενους μήνες, βιβλία εκδοτών όπως οι Springer Nature και Taylor & Francis. Τέλος, έχει δημιουργηθεί ιστοσελίδα όπου αναφέρονται όλα τα ιδρύματα και οι οργανισμοί που έχουν συμβάλει σε αυτή την πρωτοβουλία του SCOAP3.

Θα θέλαμε υπενθυμίσουμε στα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας τη δυνατότητα δημοσίευσης επιστημονικών άρθρων Ανοικτής Πρόσβασης στο θεματικό πεδίο της φυσικής υψηλών ενεργειών (high-energy physics) μέσα από το πρόγραμμα SCOAP3 (Sponsoring Consortium for Open Access Publishing in Particle Physics). Το SCOAP3 είναι η κοινοπραξία που υποστηρίζει τη δημοσίευση άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά με το καθεστώς της Ανοικτής Πρόσβασης (Gold Open Access) και στην οποία συμμετέχει ο  Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΣΕΑΒ), ο οποίος καλύπτει το σχετικό κόστος δημοσίευσης.

Διαδικασία

Ο ερευνητής που επιθυμεί να δημοσιεύσει ένα άρθρο σε κάποιο από τα περιοδικά που συμμετέχουν στο πρόγραμμα θα ακολουθήσει τη γνωστή διαδικασία  υποβολής άρθρου που προβλέπει κάθε περιοδικό χωρίς όμως κάποια δική του χρέωση. Ταυτόχρονα διατηρεί τα πνευματικά δικαιώματά του (copyright), γεγονός που επιτρέπει  να το καταθέσει και σε άλλα σημεία, π.χ. στο Ιδρυματικό Αποθετηρίο (κάτι που η Βιβλιοθήκη ενθαρρύνει για να υπάρχει η σχετική καταγραφή και στις δικές μας υποδομές). Όταν η εργασία του περάσει τα στάδια ομότιμης κρίσης και εγκριθεί η δημοσιευσή του, θα κληθεί να υπογράψει το σχετικό συμφωνητικό, το οποίο θα είναι ελαφρώς διαφοροποιημένο, γιατί πρόκειται για δημοσίευση Ανοικτής Πρόσβασης. Ο κατάλογος με τα επιλέξιμα περιοδικά είναι:

1. Acta Physica Polonica B (APPB)
2. Advances in High Energy Physics (AHEP)
3. Chinese Physics C (CPC)
4. European Physical Journal C, The (EPJC)
5. Journal of High Energy Physics, The (JHEP)
6. Nuclear Physics B (NPB)
7. Physics Letters B (PLB)
8. Physical Review C (PRC)
9. Physical Review D (PRD)
10. Physical Review Letters (PRL)
11. Progress of Theoretical and Experimental Physics (PTEP)

Για το SCOAP3

Όπως αναφέρθηκε, το SCOAP3 είναι η κοινοπραξία που υποστηρίζει τη δημοσίευση άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά με το καθεστώς της Ανοικτής Πρόσβασης (Gold Open Access). Κάθε χώρα/μέλος συμμετέχει στον προϋπολογισμό του SCOAP3 με ένα ποσό που έχει προκύψει από κατάλληλο αλγόριθμο, ο οποίος είχε αναπτυχθεί στο ερευνητικό στάδιο του έργου και ο οποίος λαμβάνει υπόψη του τον αριθμό των ερευνητικών δημοσιεύσεων κάθε χώρας/μέλους στο πεδίο High-Energy Physics. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα τη διετία 2014-2015 αντιπροσώπευσε το 0.7% της εκδοτικής παραγωγής στο συγκεκριμένο πεδίο και βάσει αυτού του ποσοστού υπολογίζεται πλέον η συμμετοχή της χώρας για την επόμενη τριετία.

Το κόστος συμμετοχής της χώρας για την πρώτη τριετία, δηλαδή 2014-2016, είχε διαμορφωθεί στα 38.500€ κατά έτος και καλύφθηκε από τον Σύνδεσμο Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (Σ.Ε.Α.Β). Ο ΣΕΑΒ καλύπτει τη συνδρομή της χώρας και κατά την τριετία 2017-2019.

Οι δημοσιεύσεις που έχουν γίνει από Έλληνες ερευνητές από το 2014 μέχρι σήμερα ανέρχονται στις 1036 και μπορούν να βρεθουν συγκεντρωμένες στο αποθετήριο του SCOAP3. Το πρόγραμμα SCOAP3 δίνει μια ευκαιρία στους ερευνητές του Πανεπιστημίου μας να δημοσιεύσουν με ανοικτό τρόπο δίχως να επιβαρυνθούν οικονομικά και να αυξήσουν τις εργασίες του Πανεπιστημίου Πατρών που τώρα ανέρχονται σε 54, βλ. σχετικό κατάλογο στο αποθετήριο του SCOAP3.

Το SCOAP3 είναι ένα έργο στο οποίο συμμετέχουν περισσότερες από 3.000 βιβλιοθήκες και οργανισμοί από περίπου 40 χώρες του κόσμου και το οποίο στοχεύει να μετατραπούν -μερικώς ή ολικώς- τα κυριότερα περιοδικά του πεδίου high energy physics σε περιοδικά Ανοικτής Πρόσβασης, τουλάχιστον για τα μέλη/εταίρους του έργου. Το SCOAP3, μετά από ένα πολύχρονο ερευνητικό στάδιο, πέρασε σε κανονική λειτουργική φάση στις αρχές του 2014, οπότε -βάσει ενός διεθνούς διαγωνισμού- άρχισε τη συνεργασία με τα κορυφαία περιοδικά στο εν λόγω επιστημονικό πεδίο. Τα περιοδικά αυτά, μερικά εκ των οποίων έχουν πολύ υψηλούς δείκτες απήχησης, μπορούν να βρεθούν στην ιστοσελίδα https://scoap3.org/scoap3journals/.

Κάθε χώρα/μέλος συμμετέχει στον προϋπολογισμό του έργου με ένα ποσό που έχει προκύψει από κατάλληλο αλγόριθμο, ο οποίος είχε αναπτυχθεί στο ερευνητικό στάδιο του έργου και ο οποίος λαμβάνει υπ’ όψιν του τον αριθμό των ερευνητικών δημοσιεύσεων κάθε χώρας/μέλους στο πεδίο. Συγκεκριμένα η Ελλάδα τη διετία 2014-2015 αντιπροσώπευσε το 0.7% της εκδοτικής παραγωγής στα high energy physics και βάσει αυτού του ποσοστού υπολογίζεται πλέον η συμμετοχή της χώρας για την επόμενη τριετία. Το κόστος συμμετοχής της χώρας για την πρώτη τριετία, 2014-16, είχε διαμορφωθεί στα 38.500€ κατά έτος και καλύφθηκε από τον Σύνδεσμο Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών.

Σύμφωνα με τον υπάλληλο της ΒΚΠ Πάνο Γεωργίου, ο οποίος έχει οριστεί από τον ΣΕΑΒ εκπρόσωπος της χώρας στο SCOAP3:

Το έργο καλύπτει κεντρικά το κόστος δημοσίευσης άρθρων ανοικτής πρόσβασης στα συγκεκριμένα περιοδικά ενώ από την πλευρά τους οι εκδότες των περιοδικών μείωσαν κατ’αντίστοιχα ποσά τις συνδρομές των μελών του SCOAP3 ώστε αυτά θεωρητικά τουλάχιστον να κατευθυνθούν στη χρηματοδότηση του έργου.

Πρακτικά, χρήματα που διατίθονταν για συνδρομή σε κάποιο περιοδικό, πλέον κατευθύνονται για την χρηματοδότηση της Ανοικτής Πρόσβασης, ώστε να μην επιβαρύνονται καθόλου οι συγγραφείς. Περισσότερα για όλη τη μεθοδολογία του έργου μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα https://scoap3.org/what-is-scoap3/.

Με βάση τα μέχρι στιγμής δεδομένα του SCOAP3 Repository, οι δημοσιεύσεις των Ελλήνων ερευνητών στο πλαίσιο του έργου έχουν φτάσει τις 665, σύμφωνα με την παρακάτω ταξινόμηση κατά περιοδικό:

• Advances in High Energy Physics (Hindawi): 9 δημοσιεύσεις
• European Physical Journal C (Springer/SIF): 157 δημοσιεύσεις
• Journal of Cosmology and Astroparticle Physics (IOPP/SISSA): 16 δημοσιεύσεις
• Journal of High Energy Physics (Springer/SISSA): 287 δημοσιεύσεις
• New Journal of Physics (IOPP/DPG): 3 δημοσιεύσεις
• Nuclear Physics B (Elsevier): 24 δημοσιεύσεις
• Physics Letters B (Elsevier): 169 δημοσιεύσεις