Ο εκδοτικός οίκος SpringerNature, που δημιουργήθηκε το 2015, έχει δημοσιεύσει μέχρι σήμερα περισσότερα από 400 βιβλία και κεφάλαια ανοικτής πρόσβασης. Πραγματοποίησε μια έρευνα όσον αφορά τη συγκριτική ανάλυση δεδομένων χρήσης για βιβλία ΑΠ και βιβλία μη ΑΠ. Η έρευνα, η οποία είναι διαθέσιμη από τη σχετική ιστοσελίδα, περιλαμβάνει (α) μια ποσοτική ανάλυση της χρήσης των βιβλίων, όπως αναφορές (citations), μεταφορτώσεις/λήψεις (downloads) κεφαλαίων και ηλεκτρονικές μνείες (online mentions) και (β) συνεντεύξεις με συγγραφείς βιβλίων ΑΠ και χρηματοδότες/χορηγούς (funders). Ο υπολογισμός των δεδομένων χρήσης αφορά τα πρώτα τέσσερα χρόνια ζωής του βιβλίου. Ως ένα πρώτο και γενικό συμπέρασμα, προκύπτει ότι τα βιβλία ΑΠ έχουν καλύτερους δείκτες χρήσης σε σχέση με τα βιβλία μη ΑΠ. Αναλυτικότερα:
- Αναφορές: Κατά μέσο όρο είναι 50% περισσότερες στα βιβλία ΑΠ σε σχέση με τα μη ΑΠ στη διάρκεια των τεσσάρων πρώτων ετών.
- Μεταφορτώσεις/λήψεις: Κατά μέσο όρο είναι επτά φορές περισσότερες σε σχέση με τα μη ΑΠ κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους δημοσίευσης. Οι μεταφορτώσεις αφορούν κυρίως σε κεφάλαια και όχι σε ολόκληρο το βιβλίο.
- Ηλεκτρονικές μνείες: Κατά μέσο όρο λαμβάνουν 10 φορές περισσότερες μνείες σε σχέση με τα μη ΑΠ σε περίοδο τριών ετών.
Οι παραπάνω διαφορές στις μετρήσεις δεν αποδίδονται σε διαφορετική προσέγγιση και πρακτικές προώθησης των βιβλίων ΑΠ σε σχέση με τα μη ΑΠ, αφού ο εκδότης διαβεβαιώνει ότι ακολούθησε την ίδια πολιτική. Επίσης, τα δεδομένα προέρχονται αποκλειστικά από την πλατφόρμα SpringerLink.
Όσον αφορά τους συγγραφείς και χρηματοδότες βιβλίων ΑΠ προκύπτει ότι η ορατότητα (visibility) και η ευρεία διάχυση της έρευνας είναι τα πιο συνηθισμένα κίνητρα για την έκδοση και χρηματοδότηση βιβλίων ΑΠ. Και οι δύο ομάδες παραδέχονται ότι δεν γνωρίζουν αρκετά σχετικά με τις συνέπειες έκδοσης βιβλίων ΑΠ και πώς υπολογίζεται αυτή η απήχηση. Σε κάθε περίπτωση στην έρευνα προτείνεται η περαιτέρω συζήτηση και μελέτη, καθώς και η ανάλυση στοιχείων μεγαλύτερης χρονικής περιόδου ώστε να παρατηρηθεί και να υπολογιστεί καλύτερα η επίδραση της ανοικτής πρόσβασης.
Περαιτέρω σημειώσεις και παρατηρήσεις που καταγράφηκαν στην έρευνα:
- Από τους 10 τίτλους βιβλίων που έχουν μεταφορτωθεί περισσότερο (toptendownloaded) στην πλατφόρμα SpringerLink , τα επτά είναι ΑΠ.
- Δεν φαίνεται να υπάρχει μεγάλη απόκλιση στα ποσοστά μεταφορτώσεων ανά θεματική κατηγορία. Ωστόσο στις θετικές επιστήμες, την τεχνολογία και την ιατρική παρατηρείται μεγαλύτερο ποσοστό μεταφορτώσεων σε βιβλία ΑΠ σε σχέση με τα αντίστοιχα μη ΑΠ.
- Δεν διαπιστώθηκε συσχέτιση μεταξύ των μεταφορτώσεων και των αναφορών, καθώς επιβεβαιώθηκε η υπάρχουσα τάση. Δηλαδή, τα βιβλία μεταφορτώνονται περισσότερο μέσα στο πρώτο έτος δημοσίευσης, αλλά οι αναφορές καθυστερούν, καθώς δημιουργούνται με την πάροδο του χρόνου με αποτέλεσμα τα παλιότερα βιβλία να έχουν περισσότερες αναφορές.
- Οι συγγραφείς και οι χρηματοδότες -εκτός από την αυξημένη ορατότητα και την ευρεία διάχυση της έρευνας που είναι τα πιο συνηθισμένα κίνητρα για έκδοση σε καθεστώς ΑΠ- επικαλούνται ηθικούς λόγους τονίζοντας ότι η δημόσια χρηματοδοτούμενη έρευνα θα πρέπει να είναι διαθέσιμη σε όλους και να υπάρχει ίση πρόσβαση στη γνώση. Εντούτοις, διατηρούν επιφυλάξεις όσον αφορά την πραγματική απήχηση της ΑΠ και δεν είναι σίγουροι για τον τρόπο υπολογισμού της. Ενώ παραδέχονται την αύξηση της διάχυσης και τον υψηλότερο αριθμό μεταφορτώσεων, διστάζουν να αποδώσουν αυτά τα μεγέθη μόνο στην ΑΠ επικαλούμενοι και άλλους παράγοντες, όπως τη φήμη του συγγραφέα κ.α. Κάποιοι, μάλιστα, αμφισβητούν την αξία της ΑΠ συνολικά.
- Σχεδόν όλοι οι συγγραφείς και χρηματοδότες τόνισαν τη σημασία που είχε για τους ίδιους η εμπειρία της δημοσίευσης ενός βιβλίου ΑΠ. Και οι δύο ομάδες είναι πεπεισμένες ότι η ΑΠ είναι το μέλλον της εκδοτικής και υποστηρίζουν την αρχή της διάχυσης της γνώσης καθιστώντας την ελεύθερα διαθέσιμη, ειδικά για τις περιοχές με χαμηλά εισοδήματα.
- Οι χρηματοδότες ανησυχούν για το υψηλό κόστος δημοσίευσης σε καθεστώς ανοικτής πρόσβασης και θα ήθελαν να εξετάσουν περισσότερα εναλλακτικά μοντέλα που θα στηρίζουν την έκδοση βιβλίων ΑΠ.
- Τα ευρήματα υποδεικνύουν μια θετική συσχέτιση μεταξύ της ανοικτής πρόσβασης και των διάφορων δεδομένων μέτρησης των βιβλίων (bookmetrics), όμως, δεν δημιουργείται μια σχέση αιτιότητας μεταξύ της ανοικτής πρόσβασης και των αναφορών, μεταφορτώσεων και μνειών. Γι’ αυτό απαιτείται περαιτέρω ανάλυση και μελέτη.
- Διαπιστώθηκε η ανάγκη για τους εκδότες να επικοινωνούν καλύτερα τα αποτελέσματα και την απήχηση της ανοικτής πρόσβασης για τα αντίστοιχα βιβλία τους.
Στοιχεία που χρήζουν περαιτέρω μελέτης και έρευνας:
- Μεμονωμένη ανάλυση δεδομένων για βιβλία ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών καθώς η χρήση αυτών των βιβλίων κορυφώνεται μεταξύ των 5 – 10 ετών από τη δημοσίευσή τους.
- Εκτίμηση και αποτίμηση σχέσης αιτιότητας μεταξύ ΑΠ και επίδοσης βιβλίου.
- Επέκταση έρευνας και σε άλλες πλατφόρμες εκτός της SpringerLink, σε αναφορές και μνείες ανά θεματική κατηγορία, σε κεφάλαια ΑΠ από υβριδικά βιβλία κ.α.
- Οι εκδότες να εξετάσουν πώς μπορούν να στηρίζουν τους συγγραφείς πέραν της έκδοσης, τι υπηρεσίες μπορούν να προσφέρουν για να αυξηθεί η δυναμική των βιβλίων και πώς θα μπορούν να ενημερώνουν τους συγγραφείς για την επίδοση των βιβλίων ΑΠ.