“H Επιστήμη των Πολιτών Άνω Κάτω” στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Στο πλαίσιο των δράσεων της προώθησης της Επιστήμης των Πολιτών η ομάδα της Βιβλιοθήκης και Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Πατρών πραγματοποίησε μια παρουσίαση και ένα εργαστήριο στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης 2023.

Η παρουσίαση «Επιστήμη των Πολιτών και Βιβλιοθήκες: καλές πρακτικές συνεργασίας» έλαβε χώρα την Παρασκευή 5 Μαΐου στο συνεδριακό κέντρο Ν. Γερμανός της διεθνούς έκθεσης Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο της ημερίδας «Οι βιβλιοθήκες άνω κάτω» που διοργανώθηκε από το Τμήμα Βιβλιοθηκονομίας, Αρχειονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδος (ΔΙΠΑΕ), σε συνεργασία με την Ένωση Ελλήνων Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων Πληροφόρησης (ΕΕΒΕΠ) και το ΠΕΤ Βορείου Ελλάδος. Την ημερίδα παρακολούθησαν βιβλιοθηκονόμοι τόσο δια ζώσης όσο και απομακρυσμένα, μέσω livestreaming.

Εικόνες από τη διοργάνωση των εκδηλώσεων μας στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης

Αργότερα την ίδια ημέρα, η ομάδα μας πραγματοποίησε το εργαστήριο «Επιστήμη των Πολιτών και η σημασία της διάδοσης της». Σε αυτό το εργαστήρι συμμετείχαν 48 φοιτητές από το το Τμήμα Βιβλιοθηκονομίας, Αρχειονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του ΔΙΠΑΕ. Ο στόχος του εργαστηρίου ήταν να κάνει μια εισαγωγή στην Επιστήμη των Πολιτών στους φοιτητές, μελλοντικούς επαγγελματίες, στοχεύοντας στην ανάδειξη καλών πρακτικών και ελπίζοντας ότι θα δημιουργήσει αρκετό ενδιαφέρον και δραστηριοποίηση για τη βιώσιμη παρουσία της. Η ομάδα μας εξήγησε τον ρόλο των βιβλιοθηκών στην Επιστήμη των Πολιτών και τις πιθανότητες που εκτυλίσσονται μετά τη δημιουργία συνεργασιών μεταξύ των ενδιαφερόμενων.

Οι παρευρισκόμενοι χωρίστηκαν σε ομάδες των έξι ατόμων και στην συνέχεια σε υπο-ομάδες που αντιπροσώπευαν, είτε ακαδημαϊκούς βιβλιοθηκονόμους, είτε βιβλιοθηκονόμους από τις δημόσιες βιβλιοθήκες. Δόθηκαν φύλλα εργασίας προκειμένου να συνδεθούν οι δραστηριότητες της κάθε ομάδας με έναν από τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης. Πολλές από τις απαντήσεις αναφέρθηκαν στα προβλήματα πόρων, κυρίως στις χρηματοδοτήσεις και στην απασχόληση του προσωπικού για τις δραστηριότητες της Επιστήμης των Πολιτών. Μια κοινή πρόταση από πολλούς συμμετέχοντες ήταν να προσφέρουν ο ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες εθελοντικό προσωπικό προς τις δημόσιες βιβλιοθήκες, προκειμένου να βοηθήσουν στις δραστηριότητες της Επιστήμης των Πολιτών, και οικονομική υποστήριξη για την οργάνωση εκδηλώσεων και προωθητικού υλικού.

Τόσο η παρουσίαση όσο και το εργαστήριο έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος CeOS_SE (Erasmus+).

Αναφορά εργαστήριου “Η προστασία των προσωπικών δεδομένων των πολιτών”

Η Επιστήμη των Πολιτών (Citizen Science, ΕτΠ) είναι από τους κύριους πυλώνες ενός νέου ανοικτού παραδείγματος επιστήμης, όπου οι πολίτες, άτομα δίχως απαραίτητα να διαθέτουν επίσημη επαγγελματική ενασχόληση με τις επιστημονικές διεργασίες, συμμετέχουν σε διάφορα στάδια αυτής. Η ΕτΠ πέραν του γεγονότος ότι καθιστά τους πολίτες κοινωνούς με ενεργή συμμετοχή σε φάσεις συγκέντρωσης, καταγραφής, ανάλυσης, σχολιασμού δεδομένων, τους βοηθά επίσης να αντιλαμβάνονται με έγκυρο τρόπο την βαρύτητα της έρευνας και την αξία της επιστήμης για την πρόοδο και την ευημερία.

Στο πλαίσιο δράσεων για την προώθηση της ΕτΠ, η Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Πατρών σε συνεργασία με την ερευνητική ομάδα του έργου CSI-COP, και την συμμετοχή της EESTEC LC Patras διοργάνωσαν στις 25 Νοεμβρίου 2022 το εργαστήριο “Η προστασία των προσωπικών δεδομένων των πολιτών”. Στόχος του εργαστηρίου ήταν να ενημερωθούν οι συμμετέχοντες σχετικά με το ανθρώπινο δικαίωμα στην ιδιωτικότητα και να γίνουν, εφόσον το επιθυμούν, μέλη της ερευνητικής ομάδας.

Οι συμμετέχοντες στο εργαστήριο

Η έρευνα την οποία κλήθηκαν να διεξάγουν οι φοιτητές της EESTEC LC Patras αφορούσε στη συμμόρφωση των ιστοσελίδων και των εφαρμογών με τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων. Η συμβολή των εθελοντών πολιτών επιστημόνων είναι καίριας σημασίας καθώς έτσι μπορεί να γίνει συλλογή μεγάλου όγκου πληροφορίας σε μικρό χρόνο με ταυτόχρονη ευαισθητοποίηση των ανθρώπων. Οι πληροφορίες που μας ζητούν οι διάφοροι ιστότοποι χαρακτηρίζονται ως προσωπικά δεδομένα, τα οποία δεν είμαστε υποχρεωμένοι να μοιραζόμαστε. Οι χρήστες μπορούν να συνδράμουν στον σχεδιασμό ενός ασφαλέστερου διαδικτύου με την καταγραφή των δεδομένων που τους ζητούνται, ώστε οι ερευνητές να μπορούν να εξάγουν χρήσιμη πληροφορία για τη συμμόρφωση με τον ΓΚΠΔ. Ταυτόχρονα, οι συμμετέχοντες απέκτησαν γνώσεις για τη δική τους ασφαλή πλοήγηση στο διαδίκτυο και την κατοχύρωση των δικών τους δικαιωμάτων.

Το εργαστήριο έγινε στο πλαίσιο των έργων CSΙ-COP (Horizon Europe) και CeOS_SE (Erasmus+) και το παρακολούθησαν βιβλιοθηκονόμοι για να καταρτιστούν μέσω της δια βίου συμμετοχής στις τυπικές εργασίες της ΕτΠ.

Αναφορά εργασιών για την Επιστήμη των Πολιτών

Κατά τη διάρκεια του 28ου Πανελλήνιου Συνέδριου Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, του οποίου το θέμα ήταν «Πράσινες και Βιώσιμες Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες στη μετά-Covid εποχή», δόθηκε η ευκαιρία στο προσωπικό της ΒΚΠ να πραγματοποιήσει ένα εργαστήριο και να παρουσιάσει μια εργασία σχετικά με την Επιστήμη των Πολιτών. Συγκεκριμένα, το θέμα του εργαστηρίου ήταν «Η Επιστήμη των Πολιτών και ο ρόλος των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών», ενώ το θέμα της εργασίας ήταν «Η βιβλιοθήκη ως κόμβος τεχνογνωσίας και παροχής υπηρεσιών για την Επιστήμη των Πολιτών».

Κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου, οι 20 συμμετέχοντες/βιβλιοθηκονόμοι εισήχθησαν στον κόσμο της Επιστήμης των Πολιτών, πως ταιριάζει στις ερευνητικές βιβλιοθήκες, και πληροφορήθηκαν πως μπορούν να επωφεληθούν από την είσοδο της στην λειτουργία τους. Παρουσιάστηκαν παραδείγματα της Επιστήμης των Πολιτών τόσο εντός των βιβλιοθηκών, προκειμένου να φανεί πως μπορεί μια βιβλιοθήκη να αποτελέσει ακόμη πιο κομβικό κομμάτι της κοινότητάς της, όσο και εκτός αυτών. Συμμετείχαν σε ασκήσεις, με στόχο να εξοικειωθούν με τα προγράμματα Επιστήμης των Πολιτών και με το ποιοι μπορούν να συμμετάσχουν σε αυτά.
Φωτογραφίες από την παρουσία της ΒΚΠ στο 28ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών17 βιβλιοθηκονόμοι από ακαδημαϊκές και δημόσιες/δημοτικές βιβλιοθήκες και τρεις φοιτητές συμμετείχαν στο εργαστήριο. Πριν την έναρξη του εργαστηρίου οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο και οι 12 από τους 20 δεν είχαν συμμετάσχει ξανά σε κάποιο πρόγραμμα Ανοικτής Επιστήμης/Επιστήμης των Πολιτών, με τους οκτώ από τους 20 να έχουν κάποια προηγουμένη εμπειρία σε αυτά. Η γνώση τους πάνω στο θέμα της Ανοικτής Επιστήμης χωρίστηκε σε: έξι άτομα περιορισμένη, επτά άτομα βασική, έξι άτομα καλή και ένα άτομο προχωρημένη. Όσον αφορά την Επιστήμη των Πολιτών οκτώ άτομα είχαν περιορισμένη γνώση, εννιά άτομα βασική και ένα προχωρημένη.

Οι συμμετέχοντες ήταν αρκετά ενεργοί κατά την διάρκεια του εργαστηρίου και συμμετείχαν στην συζήτηση θέλοντας και αυτοί να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν ένα πρόγραμμα Επιστήμης των Πολιτών και να οικοδομήσουν ένα δίκτυο συνεργασιών. Πραγματοποιήθηκε επίσης μια ενημερωτική εισαγωγή στο πρόγραμμα Erasmus+ “Citizen-enhanced Open Science in Southeastern Europe Higher Education knowledge hubs” που συμμετέχει η Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστήμιου Πατρών, προκειμένου να ενημερωθούν για την προσπάθεια που γίνεται για να γίνει γνωστή η Επιστήμη των Πολιτών στην χώρα μας.

Μετά την λήξη του εργαστηρίου οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν και ένα ερωτηματολόγιο αξιολόγησης όπου έξι άτομα το βρήκαν χρήσιμο και 14 άτομα εξαιρετικά χρήσιμο. Σε ερώτηση αν αυξήθηκε η γνώση τους πάνω στο θέμα , ένα άτομο απάντησε όχι ιδιαίτερα, ένα άτομο ήταν ουδέτερο και 18  άτομα απάντησαν ότι έμαθαν κάτι καινούριο. Στη συνέχεια, ένα άτομο απάντησε ότι δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τις νέες γνώσεις στην δουλειά του, πέντε άτομα δεν ήξεραν αν θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν και 13 άτομα απάντησαν ότι θα μπορούσαν να τις χρησιμοποιήσουν.

Η εργασία που παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια του συνεδρίου με τίτλο «Η βιβλιοθήκη ως κόμβος τεχνογνωσίας και παροχής υπηρεσιών για την Επιστήμη των Πολιτών» είχε θερμή ανταπόκριση από το κοινό και κάποιοι από τους παρευρισκόμενους συνειδητοποίησαν ότι ήδη συμμετείχαν σε προγράμματα Επιστήμης των Πολιτών, στο επίπεδο του πληθοπορισμού, και απλά δεν το είχαν αντιληφθεί.

Παρατήρηση της μερικής έκλειψης ηλίου στη Βιβλιοθήκη

Tο μεσημέρι της Τρίτης 25 Οκτωβρίου θα λάβει χώρα μερική έκλειψη ηλίου, ορατή από την περιοχή μας. Η κάλυψη του ηλιακού δίσκου από τη Σελήνη θα φτάσει το 37% επί της φαινόμενης ηλιακής διαμέτρου και η διάρκεια της έκλειψης θα είναι 2 ώρες και 11 λεπτά. Οι ακριβείς χρόνοι του φαινομένου έχουν ως εξής:

  • Έναρξη μερικής έκλειψης – είσοδος Σελήνης στον ηλιακό δίσκο: 12:35
  • Μέγιστο έκλειψης (37%): 13:40
  • Τέλος μερικής έκλειψης – έξοδος Σελήνης από τον ηλιακό δίσκο: 14:46

Σημειώνεται πως έκλειψη ηλίου δε θα είναι ορατή πάλι από την περιοχή μας μέχρι το 2027.

Η ασφαλής παρατήρηση της έκλειψης ηλίου μπορεί να γίνει αποκλειστικά με χρήση ειδικών πιστοποιημένων αστρονομικών φίλτρων. Είναι επικίνδυνη η παρατήρηση του ήλιου, πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά την έκλειψη, με οποιονδήποτε άλλο τρόπο ή ευρεσιτεχνία.

Για την ασφαλή παρατήρηση της έκλειψης, η Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης Πανεπιστημίου Πατρών διοργανώνει σε συνεργασία με την Αστρονομική Εταιρεία Πάτρας “Ωρίων” δημόσια παρατήρηση με τη χρήση ηλιακών τηλεσκοπίων και ειδικών φίλτρων.

Η παρατήρηση θα λάβει χώρα στον αίθριο χώρο του 1ου ορόφου του κτηρίου της Βιβλιοθήκης και είναι ανοιχτή για όλα τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας.

Η εκδήλωση λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο δραστηριοτήτων Επιστήμης των Πολιτών του έργου “Citizen-Enhanced Open Science in Southeastern Europe Higher Education Knowledge Hubs” (Erasmus+, Key Action 2), στο οποίο συμμετέχει η ΒΚΠ.

 

Αναφορά εκδήλωσης “Per Scientia, Ad Astra: ενεργοί πολίτες και σκοτεινοί ουρανοί”

Στο πλαίσιο του χρηματοδοτούμενου από το Erasmus+ έργου «Citizen-enhanced Open Science in Southeastern Europe Higher Education Knowledge hubs», η Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Πατρών (E10209090) διοργάνωσε την εκδήλωση «Per Scientia, Ad Astra: ενεργοί πολίτες και σκοτεινοί ουρανοί», σε συνεργασία με την Παπαχαραλάμπειο Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ναυπάκτου και το ελληνικό παράρτημα της International Darksky Association. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στις 13 Μαΐου 2022, στην Παπαχαραλάμπειο Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη με τη συμμετοχή 24 μαθητών από το 2ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου.

Σκοπός της παραπάνω δραστηριότητας ήταν να ενημερώσει τους μαθητές για το τι είναι και πώς διεξάγεται η έρευνα της Επιστήμης των Πολιτών, ώστε να συμμετέχουν στη συλλογή δεδομένων για τη μέτρηση και την αξιολόγηση της φωτορύπανσης.

Η εκδήλωση ξεκίνησε με μια σύντομη παρουσίαση της Παπαχαραλαμπείου Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Ναυπάκτου και ακολούθησε μια σύντομη εισαγωγή στην έρευνα της Επιστήμης των Πολιτών και στο έργο CeOS_SE από τη Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Πατρών. Ακολούθησε παρουσίαση για τη φωτορύπανση και την επίδρασή της στη φύση και στην αστρονομική παρατήρηση από τον εκπρόσωπο του ελληνικού παραρτήματος της International Darksky Association. Η παρουσίαση επικεντρώθηκε στην ανάγκη ελέγχου της φωτορύπανσης προς όφελος της αστρονομικής έρευνας, της χλωρίδας και πανίδας και της ανθρώπινης υγείας. Το βασικό μήνυμα ήταν ότι η ελεγχόμενη διαχείριση του φωτός μπορεί να βοηθήσει τα αστικά περιβάλλοντα και ότι οι παρατηρήσεις και οι καταγραφές από επιστήμονες-πολίτες μπορούν να βοηθήσουν στη λήψη καλύτερων αποφάσεων. Εξηγήθηκε ότι οι νεαροί επιστήμονες-πολίτες μπορούν να βοηθήσουν στην καταγραφή των βαθμών ορατότητας του σκοτεινού ουρανού, των τύπων φωτός στην περιοχή τους και της θερμοκρασίας του φωτός. Παρουσιάστηκε επίσης η μέθοδος έρευνας που χρησιμοποιείται από το IDA και διανεμήθηκε στους μαθητές ένα διαδικτυακό φύλλο καταγραφής φωτορύπανσης που θα έπρεπε να συμπληρωθεί μέχρι τα τέλη Μαΐου, όταν ο νυχτερινός ουρανός θα είναι χωρίς φεγγάρι.

Φωτογραφίες από την εκδήλωση

Οι μαθητές χρησιμοποίησαν το έντυπο καταγραφής που ετοίμασε το ελληνικό παράρτημα της IDA και υπήρχαν 20 διακριτές καταγραφές από εννέα μοναδικούς παρατηρητές. Τέσσερις από αυτούς ήταν κορίτσια και πέντε αγόρια, ενώ η πιο δραστήρια ήταν η «FeyEf». Ενώ οι καταγραφές υποβλήθηκαν σε διαφορετικές ημέρες, με την 26η Μαΐου να είναι η πιο δραστήρια ημέρα από όλες, οι περισσότερες από αυτές εντόπισαν ένα μεσαίο εύρος ορατότητας αστεριών, το οποίο αντιστοιχούσε στο Σχήμα 4 στη φόρμα. Οι περισσότερες καταγραφές της Εικόνας 4 ήταν σε προαστιακή περιοχή, ενώ στο κέντρο της πόλης της Ναυπάκτου παρατηρήθηκαν λιγότερο έναστροι ουρανοί. Ωστόσο, οι λίγες παρατηρήσεις καθαρότερου ουρανού κατάφεραν να δώσουν μεγαλύτερο αριθμό αστεριών, 109, στις κεντρικές συνοικίες της Ναυπάκτου, ενώ τα υπόλοιπα 99 αποδόθηκαν σε περιαστικές περιοχές, όπως ο Άνω Πλατανίτης, το Δένδρο και η Μαναγούλη. Ο παρακάτω χάρτης δείχνει τις καταγραφές ορατότητας αστεριών με τον χαμηλότερο αριθμό να υποδηλώνει χαμηλή ορατότητα και τον υψηλότερο αριθμό να δείχνει υψηλό βαθμό ορατότητας αστέρων.

Τα περισσότερα από τα δημόσια φωτιστικά (30) είναι τύπου τρία, αποκοπής, και τα πιο πολλά από αυτά παρατηρήθηκαν στον Άνω Πλατανίτη. Είναι ενθαρρυντικό ότι στα κεντρικά σημεία της Ναυπάκτου τα φωτιστικά σώματα κόβουν πλήρως τη διάχυση του φωτός και μόνο έξι φώτα είναι μερικής αποκοπής. 55 από τα φωτιστικά χρησιμοποιούν θερμό φως και μόνο 12 χρησιμοποιούν ψυχρό, σχεδόν όλα στην κεντρική Ναύπακτο.

Το επίπεδο γνώσης των μαθητών για την Επιστήμη των Πολιτών και η ικανοποίηση από την εκδήλωση μετρήθηκαν με τη χρήση ερωτηματολογίων, όπου συγκεντρώθηκαν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα. Τρεις από τους μαθητές δήλωσαν ότι η δραστηριότητα ήταν καλή, 11 ότι ήταν πολύ καλή και 10 ότι ήταν εξαιρετική. Οι μαθητές/ριες δεν ήταν εξοικειωμένοι με τους όρους Open Science και Citizen Science, καθώς μόνο δύο δήλωσαν ότι ήταν εξοικειωμένοι με τους όρους αυτούς. Ωστόσο, κανένας/καμία από τους μαθητές και τις μαθήτριες δεν είχε συμμετάσχει σε δραστηριότητες που σχετίζονται με την Επιστήμη των Πολιτών στο παρελθόν. Όλοι τους δήλωσαν ότι η συμμετοχή τους στη δραστηριότητα ήταν πολύ χρήσιμη και ότι έμαθαν νέα πράγματα εκείνη την ημέρα. 21 από τους 24 είπαν ότι θα χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις που πήραν από αυτή τη δραστηριότητα.