Η Επιστήμη των Πολιτών (Citizen Science, ΕτΠ) είναι από τους κύριους πυλώνες ενός νέου ανοικτού παραδείγματος επιστήμης, όπου οι πολίτες, άτομα δίχως απαραίτητα να διαθέτουν επίσημη επαγγελματική ενασχόληση με τις επιστημονικές διεργασίες, συμμετέχουν σε διάφορα στάδια αυτής. Η ΕτΠ πέραν του γεγονότος ότι καθιστά τους πολίτες κοινωνούς με ενεργή συμμετοχή σε φάσεις συγκέντρωσης, καταγραφής, ανάλυσης, σχολιασμού δεδομένων, τους βοηθά επίσης να αντιλαμβάνονται με έγκυρο τρόπο την βαρύτητα της έρευνας και την αξία της επιστήμης για την πρόοδο και την ευημερία.

Στο πλαίσιο δράσεων για την προώθηση της ΕτΠ, η Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Πατρών σε συνεργασία με την ερευνητική ομάδα του έργου CSI-COP, και την συμμετοχή της EESTEC LC Patras διοργάνωσαν στις 25 Νοεμβρίου 2022 το εργαστήριο “Η προστασία των προσωπικών δεδομένων των πολιτών”. Στόχος του εργαστηρίου ήταν να ενημερωθούν οι συμμετέχοντες σχετικά με το ανθρώπινο δικαίωμα στην ιδιωτικότητα και να γίνουν, εφόσον το επιθυμούν, μέλη της ερευνητικής ομάδας.

Η έρευνα την οποία κλήθηκαν να διεξάγουν οι φοιτητές της EESTEC LC Patras αφορούσε στη συμμόρφωση των ιστοσελίδων και των εφαρμογών με τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων. Η συμβολή των εθελοντών πολιτών επιστημόνων είναι καίριας σημασίας καθώς έτσι μπορεί να γίνει συλλογή μεγάλου όγκου πληροφορίας σε μικρό χρόνο με ταυτόχρονη ευαισθητοποίηση των ανθρώπων. Οι πληροφορίες που μας ζητούν οι διάφοροι ιστότοποι χαρακτηρίζονται ως προσωπικά δεδομένα, τα οποία δεν είμαστε υποχρεωμένοι να μοιραζόμαστε. Οι χρήστες μπορούν να συνδράμουν στον σχεδιασμό ενός ασφαλέστερου διαδικτύου με την καταγραφή των δεδομένων που τους ζητούνται, ώστε οι ερευνητές να μπορούν να εξάγουν χρήσιμη πληροφορία για τη συμμόρφωση με τον ΓΚΠΔ. Ταυτόχρονα, οι συμμετέχοντες απέκτησαν γνώσεις για τη δική τους ασφαλή πλοήγηση στο διαδίκτυο και την κατοχύρωση των δικών τους δικαιωμάτων.

Το εργαστήριο έγινε στο πλαίσιο των έργων CSΙ-COP (Horizon Europe) και CeOS_SE (Erasmus+) και το παρακολούθησαν βιβλιοθηκονόμοι για να καταρτιστούν μέσω της δια βίου συμμετοχής στις τυπικές εργασίες της ΕτΠ.

Στο πλαίσιο του χρηματοδοτούμενου από το Erasmus+ έργου «Citizen-enhanced Open Science in Southeastern Europe Higher Education Knowledge hubs», η Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Πατρών (E10209090) διοργάνωσε την εκδήλωση «Per Scientia, Ad Astra: ενεργοί πολίτες και σκοτεινοί ουρανοί», σε συνεργασία με την Παπαχαραλάμπειο Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ναυπάκτου και το ελληνικό παράρτημα της International Darksky Association. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στις 13 Μαΐου 2022, στην Παπαχαραλάμπειο Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη με τη συμμετοχή 24 μαθητών από το 2^ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου.

Σκοπός της παραπάνω δραστηριότητας ήταν να ενημερώσει τους μαθητές για το τι είναι και πώς διεξάγεται η έρευνα της Επιστήμης των Πολιτών, ώστε να συμμετέχουν στη συλλογή δεδομένων για τη μέτρηση και την αξιολόγηση της φωτορύπανσης.

Η εκδήλωση ξεκίνησε με μια σύντομη παρουσίαση της Παπαχαραλαμπείου Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Ναυπάκτου και ακολούθησε μια σύντομη εισαγωγή στην έρευνα της Επιστήμης των Πολιτών και στο έργο CeOS_SE από τη Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Πατρών. Ακολούθησε παρουσίαση για τη φωτορύπανση και την επίδρασή της στη φύση και στην αστρονομική παρατήρηση από τον εκπρόσωπο του ελληνικού παραρτήματος της International Darksky Association. Η παρουσίαση επικεντρώθηκε στην ανάγκη ελέγχου της φωτορύπανσης προς όφελος της αστρονομικής έρευνας, της χλωρίδας και πανίδας και της ανθρώπινης υγείας. Το βασικό μήνυμα ήταν ότι η ελεγχόμενη διαχείριση του φωτός μπορεί να βοηθήσει τα αστικά περιβάλλοντα και ότι οι παρατηρήσεις και οι καταγραφές από επιστήμονες-πολίτες μπορούν να βοηθήσουν στη λήψη καλύτερων αποφάσεων. Εξηγήθηκε ότι οι νεαροί επιστήμονες-πολίτες μπορούν να βοηθήσουν στην καταγραφή των βαθμών ορατότητας του σκοτεινού ουρανού, των τύπων φωτός στην περιοχή τους και της θερμοκρασίας του φωτός. Παρουσιάστηκε επίσης η μέθοδος έρευνας που χρησιμοποιείται από το IDA και διανεμήθηκε στους μαθητές ένα διαδικτυακό φύλλο καταγραφής φωτορύπανσης που θα έπρεπε να συμπληρωθεί μέχρι τα τέλη Μαΐου, όταν ο νυχτερινός ουρανός θα είναι χωρίς φεγγάρι.

Οι μαθητές χρησιμοποίησαν το έντυπο καταγραφής που ετοίμασε το ελληνικό παράρτημα της IDA και υπήρχαν 20 διακριτές καταγραφές από εννέα μοναδικούς παρατηρητές. Τέσσερις από αυτούς ήταν κορίτσια και πέντε αγόρια, ενώ η πιο δραστήρια ήταν η «FeyEf». Ενώ οι καταγραφές υποβλήθηκαν σε διαφορετικές ημέρες, με την 26η Μαΐου να είναι η πιο δραστήρια ημέρα από όλες, οι περισσότερες από αυτές εντόπισαν ένα μεσαίο εύρος ορατότητας αστεριών, το οποίο αντιστοιχούσε στο Σχήμα 4 στη φόρμα. Οι περισσότερες καταγραφές της Εικόνας 4 ήταν σε προαστιακή περιοχή, ενώ στο κέντρο της πόλης της Ναυπάκτου παρατηρήθηκαν λιγότερο έναστροι ουρανοί. Ωστόσο, οι λίγες παρατηρήσεις καθαρότερου ουρανού κατάφεραν να δώσουν μεγαλύτερο αριθμό αστεριών, 109, στις κεντρικές συνοικίες της Ναυπάκτου, ενώ τα υπόλοιπα 99 αποδόθηκαν σε περιαστικές περιοχές, όπως ο Άνω Πλατανίτης, το Δένδρο και η Μαναγούλη. Ο παρακάτω χάρτης δείχνει τις καταγραφές ορατότητας αστεριών με τον χαμηλότερο αριθμό να υποδηλώνει χαμηλή ορατότητα και τον υψηλότερο αριθμό να δείχνει υψηλό βαθμό ορατότητας αστέρων.

Τα περισσότερα από τα δημόσια φωτιστικά (30) είναι τύπου τρία, αποκοπής, και τα πιο πολλά από αυτά παρατηρήθηκαν στον Άνω Πλατανίτη. Είναι ενθαρρυντικό ότι στα κεντρικά σημεία της Ναυπάκτου τα φωτιστικά σώματα κόβουν πλήρως τη διάχυση του φωτός και μόνο έξι φώτα είναι μερικής αποκοπής. 55 από τα φωτιστικά χρησιμοποιούν θερμό φως και μόνο 12 χρησιμοποιούν ψυχρό, σχεδόν όλα στην κεντρική Ναύπακτο.

Το επίπεδο γνώσης των μαθητών για την Επιστήμη των Πολιτών και η ικανοποίηση από την εκδήλωση μετρήθηκαν με τη χρήση ερωτηματολογίων, όπου συγκεντρώθηκαν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα. Τρεις από τους μαθητές δήλωσαν ότι η δραστηριότητα ήταν καλή, 11 ότι ήταν πολύ καλή και 10 ότι ήταν εξαιρετική. Οι μαθητές/ριες δεν ήταν εξοικειωμένοι με τους όρους Open Science και Citizen Science, καθώς μόνο δύο δήλωσαν ότι ήταν εξοικειωμένοι με τους όρους αυτούς. Ωστόσο, κανένας/καμία από τους μαθητές και τις μαθήτριες δεν είχε συμμετάσχει σε δραστηριότητες που σχετίζονται με την Επιστήμη των Πολιτών στο παρελθόν. Όλοι τους δήλωσαν ότι η συμμετοχή τους στη δραστηριότητα ήταν πολύ χρήσιμη και ότι έμαθαν νέα πράγματα εκείνη την ημέρα. 21 από τους 24 είπαν ότι θα χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις που πήραν από αυτή τη δραστηριότητα.

Θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι η ΒΚΠ συμμετέχει στο ερευνητικό έργο “Citizen-enhanced open science in Southeastern Europe Higher Education knowledge hubs” (Erasmus+, Key Action 2) που στόχο έχει τη σύνδεση των πολιτών με την πανευρωπαϊκή προσπάθεια για την Ανοικτή Επιστήμη. Το έργο αναγνωρίζει ότι υπάρχει ανάγκη να αναπτυχθεί μια σύνδεση της κοινωνίας με την επιστήμη και οι ερευνητικές βιβλιοθήκες μπορούν να αποτελέσουν βασικό παράγοντα. Πολλές βιβλιοθήκες έχουν αναπτύξει υπηρεσίες υποστήριξης της Επιστήμης των Πολιτών (ΕτΠ), άλλες βασίζονται σε πολίτες για να επεξεργαστούν τις συλλογές τους, ενώ πρωτοβουλίες ΕτΠ, όπως το SciStarter, συνεργάστηκαν με ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες για την ανάπτυξη κατευθυντήριων γραμμών για την καλύτερη δυνατή εφαρμογή κοινών δράσεων. Εστιάζοντας στην Ανοικτή Επιστήμη που υποστηρίζεται από την ΕτΠ και συνδέοντας με το EOSC, το έργο αυτό που εντάσσεται στο Erasmus+, Key Action 2, στοχεύει στην άμεση ενσωμάτωση των αποτελεσμάτων ΕτΠ στον ενάρετο κύκλο της Ανοικτής Επιστήμης. Υποστηρίζεται ιδιαίτερα μια γεωγραφική περιοχή, η Νοτιοανατολική Ευρώπη (ΝΑ), λόγω της εμφανιζόμενης έλλειψης συνεργιών Ανοικτής Επιστήμης και ΕτΠ. Το έργο παίρνει ως ιδανικές τοποθεσίες ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες που λειτουργούν σε ΑΕΙ, που συνεργάζονται με δημόσιες και άλλες βιβλιοθήκες, ως κόμβους ανοικτής γνώσης και καινοτομίας.

Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα https://library.upatras.gr/development/ceos_se.